Αν κανείς ασχοληθεί λίγο πιο διεξοδικά με το ιπποκράτειο έργο, θα μείνει πράγματι με το στόμα ανοικτό. Τα αποδιδόμενα στον Ιπποκράτη είναι σε περίληψη τα ακόλουθα: 1. Έδινε οδηγίες και προέβαινε σε ανατάξεις σχεδόν όλων των οστών, όχι μόνο των ακρών αλλά και της κλείδας, της σιαγόνας, τον κρανίου κ.τ.λ., είτε επρόκειτο περί απλών είτε περί επιπεπλεγμένων. 2. Κατασκεύασε μηχανήματα δικής του επινόησης για ανατάξεις δύσκολων εξαρθρημάτων και καταγμάτων. 3. Ακινητοποιούσε τα οστά σε περιπτώσεις καταγμάτων και ανέμενε τη συγκόλλησή τους γύρω στην τριακοστή ημέρα, όπως αναμένεται και σήμερα. 4. Προέβαινε σε παρακεντήσεις τον θώρακα προς παροχέτευση πλευριτικών εξιδρωμάτων ή εμπυημάτων. Συνιστούσε μάλιστα η παροχέτευση των εμπυημάτων να γίνεται βαθμιαία, ώστε να δοθεί χρόνος για τη δημιουργία των απαραιτήτων συμφύσεων μεταξύ των δύο τμημάτων (πετάλων) του υπεζωκότα και να αποφεύγεται έτσι ο μοιραίος πνευμοθώρακας. 5. Προέβαινε σε πλευροτομές. 6. Προέβαινε σε παρακεντήσεις κοιλίας επί ασθενών με ασκίτη. 7. Διάνοιγε ηπατικά αποστήματα, παροχέτευε το σηπτικό περιεχόμενο με σωλήνα και στη συνέχεια έπλενε την προκύπτουσα κοιλότητα με κρασί. 8. Διάνοιγε περινεφρικά αποστήματα, ακολουθώντας την ίδια διαδικασία. 9. Χειρουργούσε τα συρίγγια του δακτυλίου του πρωκτού. 10. Χειρουργούσε τις αιμορροΐδες. 11. Χειρουργούσε ορισμένους καλοήθεις όγκους, όπως το βατράχιο των σιελογόνων αδένων ή τους πολύποδες της μύτης. 12. Με την οδοντάγρα αφαιρούσε τους οδόντες. 13. Ήταν σε θέση να προβαίνει σε καθαρισμό της ουροδόχου κύστης και να αφαιρεί τυχόν υπάρχοντες λίθους εντός αυτής. 14. Ήταν σε θέση να εκτελεί κρανιοτομές, κρανιοανατρήσεις μεταχειριζόμενος τρύπανα και πρίονες, εργαλεία που μέχρι σήμερα παραμένουν αναντικατάστατα. 15. Περιγράφει με πλήρη ακρίβεια την επιληψία. 16. Περιγράφει την διάσειση. 17. Ήξερε να εκτελεί ακρωτηριασμούς των άκρων, αν παρίστατο ανάγκη και μάλιστα όχι μόνο με απεξάρθρωση αλλά και με διέκπριση των οστών πάνω και κάτω από την άρθρωση. 18. Ήταν γνώστης των λοιμώξεων και περιγράφει τον τέτανο, την μηνιγγίτιδα, το ερυσίπελας (στρεπτοκοκκική λοίμωξη του δέρματος). 19. Εμβάπτιζε τα ράμματα που χρησιμοποιούσε σε καυτό λάδι, αποστειρώνοντάς τα μʼ αυτό τον τρόπο πλήρως. Ο Ιπποκράτης, που διαχώρισε την επιστήμη από το θαύμα και τη θεουργία, φρόντισε παραδόξως να καταγράψει ρητώς στον όρκο του: «Ού τεμεω δε ουδέ μήν λιθιώντας, εκχωρήσω δε εργάτησιν ανδράσι πρήξιος τήσδε». Ο άνθρωπος που δόμησε την Ιατρική και τη διαχώρισε από το θαύμα, ορκίζεται «ού τεμεω» (να μήν κάνει τομή), αλλά «λιθιώντας εκχωρήσω» (να στείλει δηλαδή τους έχοντες πέτρες σε «εργάτησιν ανδράσι πρήξιος», δηλαδή σε άλλους, που θα αναλάβουν να εκτελέσουν αυτή την πράξη). Συνεπώς ο Πατέρας της Ιατρικής θα στείλει αλλού τους ασθενείς του, που έχουν πέτρες, για να τους αφαιρεθούν, αδυνατώντας να επέμβει ο ίδιος. Εγείρεται αμέσως το ερώτημα: Ποιοί ήταν γνώστες, ώστε να πραγματοποιήσονν την αφαίρεση λίθων; Εκτός από τον Ιπποκράτη υπήρχαν άλλοι ικανότεροι και πλέον εξειδικευμένοι ιατροί, που μπορούσαν να αναλάβουν αυτό το έργο; Αν ναι, αυτομάτως το μέγεθος του ιατρού Ιπποκράτους συρρικνώνεται και δημιουργούνται απορίες, για το πώς θεωρείται ως ο «Πατέρας» της Ιατρικής Επιστήμης. Ποιοί όμως θα μπορούσαν να είναι εκείνοι, στους οποίους έστελνε για θεραπεία τους «λιθιώντας» ο Ιπποκράτης; Ιδού ένα μεγάλο ερώτημα. Όποιοι και αν ήταν πάντως, σίγουρα ανελάμβαναν ένα δύσκολο έργο, αφού ακόμη και στις μέρες μας μία τέτοια χειρουργική επέμβαση δεν είναι και τόσο απλή. Όμως τα ερωτήματα συνεχίζονται. Πώς γινόταν η διάγνωση, ότι υπήρχε λίθος; Στις μέρες μας, όταν εκδηλωθεί κολικός του νεφρού ή άλλα συμπτώματα που εγείρουν την υποψία ουρολιθίασης, η πρώτη ενέργεια είναι να επιβεβαιωθεί η παρουσία του ουρολίθου, να προσδιορισθεί η ακριβής του θέση, το μέγεθός του, και ακολούθως να καταστρωθεί η θεραπευτική στρατηγική, να αποφασισθεί αν χρήζει ή όχι αφαίρεσης. Προς τούτο ο ασθενής υποβάλλεται σε ειδικές εξετάσεις, που μόνο με την εξέλιξη της σύγχρονης τεχνολογίας κατέστη δυνατή η ανακάλυψη και η εφαρμογή τους (υπερηχογραφικός έλεγχος του ουροποιητικού συστήματος, ενδεχομένως δε και πυελογραφία). Πώς λοιπόν πιστοποιείτο με βεβαιότητα η ύπαρξη ουρολίθου, πώς γινόταν ο προσδιορισμός της θέσης του, ώστε τελικά να αναλάβει κάποιος την αφαίρεσή του; Τα ερωτήματα δεν σταματούν εδώ. Ο Ιπποκράτης, που μόλις έχει «καταργήσει» τα θαύματα αντικαθιστώντας τα με επιστημονική σκέψη, παρουσιάζεται ξαφνικά να πραγματοποιεί κρανιοτομές, κρανιοανατρήσεις, παρακεντήσεις θώρακος, παρακεντήσεις κοιλίας, παροχετεύσεις ηπατικών αποστημάτων, παροχετεύσεις περινεφρικών αποστημάτων, ανατάξεις εξαρθρημάτων, επεμβάσεις επί περιεδρικών συριγγίων, αιμορροϊδεκτομές κ.τ.λ.. Αλήθεια, πώς γίνονται όλα αυτά; Πρώτα - πρώτα, αν κάποιος δεν τύχει εκπαίδευσης επʼ αυτών, δεν φθάνει μια ολόκληρη ζωή για να μπόρεσει από μόνος του να βρει και να εφαρμόσει μεθόδους και τρόπους πραγματοποίησής τους. Θα ισχυρισθεί πιθανόν κάποιος, ότι ο Ιπποκράτης εκπαιδεύθηκε στη σχολή της Κω. Ναι, αλλά αν δεχθούμε, ότι στην εν λόγω σχολή διδάσκονταν όλα αυτά, τότε ο Ιπποκράτης είναι συνεχιστής μιας ήδη υπάρχουσας και δομημένης Ιατρικής. Δεν είναι επομένως ο ιδρυτής της ιατρικής επιστημονικής σκέψης. O Iπποκράτης δεν είναι αυτός, που απέρριψε τις θεουργίες και τα θαύματα και άνοιξε το δρόμο του ορθολογισμού στην Ιατρική Επιστήμη. Διδάχθηκε και εφάρμοσε τα όσα διδάχθηκε. Αν υπήρξε καλός ιατρός, αν προώθησε τα όσα διδάχθηκε και άνοιξε καινούριους δρόμους στην επιστήμη του, αυτό είναι άλλο θέμα. Αν για παράδειγμα ένας σημερινός ιατρός είναι άριστος στην επιστήμη του και ανακαλύψει νέα δεδομένα, καταστρώσει νέες στρατηγικές και τεχνικές επεμβάσεων, καθορίσει νέες και αποδοτικότερες θεραπείες, αυτός είναι σίγουρα ένας μεγάλος επιστήμονας, που θα μείνει στην Ιστορία της Ιατρικής, αλλά για κανένα λόγο δεν θα μπορεί να ονομάζεται «Πατέρας» της Ιατρικής Επιστήμης, θα είναι ένας φωτεινός νους, που προώθησε την προϋπάρχουσα Ιατρική. Όταν μιλά κανείς για χειρουργικές επεμβάσεις στις μέρες μας, ο νους μας πάει σʼ ένα μεγάλο αριθμό παραμέτρων, από την αντιμικροβιακή φροντίδα (στείρες μικροβίων συνθήκες του χώρου του χειρουργείου), δυνατότητες επαρκούς φωτισμού, αναλγησία ή αναισθησία, μεταγγίσεις αίματος κ.λ.π.. Πως δεχόμαστε ο Ιπποκράτης, ότι άνοιγε ένα κρανίο για παράδειγμα; Πως αντιμετώπιζε το πρόβλημα των μικροβιακά στείρων συνθηκών. Δεν μιλάμε για τη διάνοιξη και παροχέτευση ενός απλού αποστήματος αλλά για κρανιοτομή και κρανιοανάτρηση, που σημαίνει άμεση επαφή με τις μήνιγγες και τον εγκέφαλο. Μιλάμε για νεφροτομή, που προϋποθέτει διατομή των κοιλιακών τοιχωμάτων, διατομή ομάδων μυών. Συνεπώς πέραν της απόλυτης γνώσης της ανατομίας της περιοχής, αναφύονται πλείστα όσα επιπρόσθετα ερωτήματα. Πώς πραγματοποιούσε αιμόσταση; Αναφέρεται, ότι χρησιμοποιούνταν διάφορα αιμοστατικά μέσα, όπως πίεση, πωματισμός, καυτηρίαση. Όλες όμως αυτές οι αναφερόμενες μέθοδοι αιμόστασης είναι μέθοδοι, που αποδίδουν σε φλεβικού τύπου αιμορραγίες. Την εποχή του Ιπποκράτη δεν μπορούσε να γίνει διαχωρισμός των αρτηριών από τις φλέβες. Τι γινόταν λοιπόν σε περιπτώσεις αρτηριακών αιμορραγιών; Μην διανοηθεί βέβαια κάποιος, ότι πρόσεχε και απέφευγε τον τραυματισμό αρτηριών. Τι έννοια έχει να αποφεύγεις κάτι, που δεν ξέρεις τη σημασία του; Και τι συνέβαινε τελικά, αν κατά την διάρκεια της επέμβασης γινόταν τρώση αρτηριακού στελέχους και οι ανωτέρω μέθοδοι αιμόστασης δεν μπορούσαν φυσικά να αποδώσουν; Ένα άλλο σημείο, που πραγματικά δημιουργεί αξεπέραστα εμπόδια σκέψης, είναι η αναφερόμενη ικανότητα του Ιπποκράτη να διανοίγει και να παροχετεύει με σωλήνα ηπατικά αποστήματα και ακολούθως να πλένει την αποστηματική κοιλότητα με κρασί. Κατʼ αρχήν, για να γίνει εκ των έξω η προσπέλαση στην περιοχή του ήπατος, απαιτείται λαπαροτομία, πράγμα που δημιουργεί πάλι δυσκολίες, όσον αφορά στη γνώση της ανατομίας της περιοχής, στη διατομή μυϊκών ομάδων, που αιμορραγούν και βέβαια στην εξασφάλιση αναλγησίας ή αναισθησίας. Να σημειωθεί εδώ, ότι το ήπαρ είναι από τα δυσκολότερα όργανα, από χειρουργικής άποψης, με ιδιαίτερη υφή και αιμορραγικότατο. Επίσης διαθέτει μεγάλη μάζα (1.400 γρ.) κι ευρισκόμενο κάτω από το διάφραγμα καταλαμβάνει σχεδόν εξ ολοκλήρου το ανώτερο τμήμα του κύτους της κοιλίας. Εάν το απόστημα δεν ήταν απόλυτα επιφανειακό αλλά εντός της μάζας του ήπατος, γεννάται το ερώτημα, πώς θα μπορούσε να γίνει με ακρίβεια η τομή επί του οργάνου, ώστε να καταστεί δυνατή η παροχέτευση του αποστήματος; Πώς θα αντιμετωπιζόταν η αιμορραγία που θα εμφανιζόταν; Τι είδους σωλήνα χρησιμοποιεί ο Ιπποκράτης; Στις μέρες μας χρησιμοποιούνται στη Χειρουργική ειδικού τύπου ελαστικοί, ατραυματικοί, αποστειρωμένοι σωλήνες μιας χρήσης. Τότε; Το κυριότερο όμως ερώτημα είναι κάποιο άλλο: Πώς ήξερε ο Ιπποκράτης, ότι υπήρχε ηπατικό απόστημα και επίσης πώς ήταν σε θέση να προσδιορίσει την ακριβή του θέση; Στις μέρες μας, προκείμενου να επιβεβαιωθεί η ύπαρξη ηπατικού αποστήματος και να εντοπισθεί η ακριβής του θέση, γίνεται χρήση αξονικού τομογράφου ή υπερηχογράφου. Τότε τί χρησιμοποιείτο; Η ακριβής θέση του αποστήματος έχει σαφώς τεράστια σημασία, διότι σε περίπτωση που δεν βρίσκεται στην επιφάνεια τον ήπατος, ώστε να είναι ορατό ή ψηλαφητό, αλλά εντοπίζεται στο βάθος της ηπατικής μάζας, δεν είναι δυνατόν ο χειρουργός να διατέμνει στα τυφλά το πολυτιμότατο, ευπαθέστατο και αιμορραγικότατο ήπαρ αναζητώντας το απόστημα. Συμπέρασμα: αδιέξοδο. Όσο το έργο του Ιπποκράτη μελετάται, τόσο νέα ερωτήματα εγείρονται. Ο ασθενής δεν πονούσε κατά τις επιχειρούμενες χειρουργικές επεμβάσεις; Υπήρχαν βότανα, που εξασφάλιζαν αναλγησία ή αναισθησία; Αν ναι, χρησιμοποιούνταν στα επώδυνα και συχνότατα στρατιωτικά τραύματα; Ας μην διαφεύγει το γεγονός, ότι μόλις επί Ρωμαϊκών Χρόνων ο Διοσκουρίδης, ένας στρατιωτικός ιατρός στην υπηρεσία του Νέρωνα, γράφοντας το «Materia Medica», στο οποίο περιγράφει περισσότερα από 600 φυτά, εισηγείται τη χρήση του μανδραγόρα ως χειρουργικού αναισθητικού! Τα πράγματα είναι απλά ή θαμβωμένοι όλοι μας από το ύψος τον ιπποκρατικού ιατρικού έπους ξεπερνάμε τις δυσκολίες και δεν στεκόμαστε στις περιττές και κουραστικές λεπτομέρειες; Θα ήθελα απλώς να ρωτήσω: αν υπάρχουν τόσο εύκολες και ασφαλείς λύσεις στο θέμα της χειρουργικής αναλγησίας, τότε γιατί ο αναισθησιολόγος στην εποχή μας σπουδάζει δέκα χρόνια; Κάτι άλλο πρέπει να συμβαίνει. Τα αδιέξοδα συνεχίζονται. Η μέθοδος χειρουργικής αντιμετώπισης των περιεδρικών συριγγίων αποτελεί μια ακόμη σπαζοκεφαλιά. Στο XIX Πανελλήνιο Συνέδριο Χειρουργικής στη Θεσσαλονίκη παρουσίασα με άλλους συναδέλφους μου μία μέθοδο εκτομής επιπεπλεγμένων ορθοπρωκτικών συριγγίων, που είναι εμπνευσμένη κατʼ ουσίαν από τη θεραπευτική τακτική, που αποδίδεται στον Ιπποκράτη. Βεβαίως εμείς είμαστε υποχρεωμένοι σε κάποιο στάδιο της διαδικασίας να καταφύγουμε στη χρήση γενικής αναισθησίας. Την Ιπποκράτειο Εποχή όμως; Σκοτεινό σημείο. Πέραν αυτών ο πρωκτικός σωλήνας αποτελεί ιδιαίτερη ανατομική και λειτουργική οντότητα, μη έχουσα σχέση με το υπόλοιπο παχύ έντερο. Τα ορθοπρωκτικά αποστήματα και συρίγγια αποτελούν ακόμη και στις μέρες μας πρόβλημα, αφού συχνά υποτροπιάζουν. Η ιδιαίτερη ανατομία της περιοχής (ύπαρξη των μυών των σφιγκτήρων) καθιστά τους θεραπευτικούς χειρισμούς ιδιαίτερα δύσκολους και ορατό τον κίνδυνο των επιπλοκών (διατομή σφιγκτήρων - ακράτεια). Πώς κατέληξε ο Ιπποκράτης, με τις ανεπαρκείς γνώσεις περί της ιδιαίτερης ανατομίας του πρωκτού, στη σύλληψη και εφαρμογή τέτοιων θεραπευτικών μεθόδων; Οι θεραπευτικές στρατηγικές που κατέστρωσε δεν ξεπεράστηκαν ακόμη, και σήμερα! Είναι πάντως μάλλον δύσκολο να δεχθεί κανείς, ότι ένας άνθρωπος, όσο ευφυής και προικισμένος και αν ήταν, θα μπορούσε, παρακολουθώντας μουμιοποιήσεις και τέμνοντας χοίρους, να κατανοήσει τις δυσκολίες της πρωκτικής περιοχής, να συλλάβει το πρόβλημα των υποτροπών και να δώσει λύσεις, οριστικές και αποδοτικές, που 2.500 χρόνια αργότερα να «πατάμε» πάνω τους με ασφάλεια. Όσο μεγάλος στο νου και αν είναι κάποιος, η Επιστήμη και οι ανάγκες είναι πάντα μεγαλύτερες. Δεν φθάνει μια ζωή για να ανακαλυφθούν, να εξελιχθούν και να εφαρμοσθούν τόσες και τέτοιες εφαρμογές. Ο ίδιος ο Ιπποκράτης σαφώς θα αναγνώριζε το αδύνατο τον πράγματος, καθώς φέρεται να συνήθιζε να λέει: «Ο βίος βραχύς, η δε τέχνη μακρά». Άλλο πράγμα είναι να βάλει ένας επιστήμονας τις βάσεις ενός τομέα μιας επιστήμης, και άλλο να δημιουργήσει ξαφνικά τόσα πολλά από το τίποτα ή το ελάχιστο. Είναι αδύνατον ένας άνθρωπος, που πρωτοασχολείται με τέτοια περίπλοκα θέματα, να δώσει ως δια μαγείας τόσο λυσιτελείς εφαρμογές χωρίς προηγηθείσες εμπειρίες, χωρίς επιστημονικό υπόβαθρο, χωρίς υποδομή, χωρίς ουσιαστική ανατομική, γνώση. Μόνο η εξέλιξη των πραγμάτων, η εναλλαγή των γενεών των ερευνητών θα οδηγήσει τελικά στην ευόδωση και την επιτυχία. Οπωσδήποτε κάποιοι θα είναι παραγωγικότεροι ή μεθοδικότεροι ή ευφυέστεροι και θα κάνουν βήματα πιο μεγάλα, πιο ουσιαστικά. Αυτό όμως είναι άλλο θέμα. Άλλο αυτό, και άλλο να γεννηθεί «μία ωραία πρωίαν» ένας καταπληκτικός πανεπιστήμων, που θα δώσει, ως δια μαγείας λύσεις. Αυτό στις θετικές επιστήμες δεν είναι δυνατόν. Ο Ιπποκράτης είναι αδύνατον επομένως να συνέλαβε και να πραγματοποίησε το έργο που τον αποδίδεται. Θα ρωτήσει ενδεχομένως κάποιος: μα τότε υπάρχει αμφισβήτηση των γραπτών κειμένων; Και βέβαια όχι. Τα γραπτά κείμενα δεν αναφέρουν πουθενά, ότι ο Ιπποκράτης είναι ο «Πατέρας της Ιατρικής»! Τα γραπτά κείμενα δεν αναφέρουν πουθενά, ότι ο Ιπποκράτης διαχώρισε την Ιατρική από τα θαύματα. Τα αρχαία κείμενα δεν αναφέρουν πουθενά, ότι ο Ιπποκράτης επηρεάσθηκε και κατευθύνθηκε ουσιαστικά από τη σκέψη των Ιώνων φιλοσόφων! Από τα κείμενα προκύπτει, ότι ο Ιπποκράτης ήταν ένας πολυγραφότατος και επιτυχημένος «ιητήρ». Αυτό διόλου δεν αμφισβητείται. Αμφισβητούνται όλα τα προηγούμενα. Ο ισχυρισμός, ότι ο Ιπποκράτης στο σύντομο διάστημα της ζωής ενός ιατρού δημιούργησε εκ του μηδενός ή εκ του ελαχίστου όλο αυτό το έργο δεν μπορεί να ευσταθεί. Κωνσταντίνος Στρατής Ιατρός χειρουργός [Το κείμενο είναι αναδημοσίευση από το βιβλίο «Η Τεχνολογία των Θεών».]